ساماندهی دستفروشان یکی از سیاست‌های مدیریت شهری فعلی تلقی می‌شود که در صورت تحقق صحیح و اعمال نظارت می‌تواند در امر هویت‌بخشی به پایتخت و اصلاح چهره شهر مثمر ثمر واقع شود.
عصر تشکل -روز مشکلات معیشتی و اقتصادی از یک طرف و از طرف دیگر گران بودن اجاره بهای اماکن تجاری، سبب شده تا بخشی از شهروندان برای کسب درآمد حلال به دستفروشی روی آورند.
مدیریت شهری و چالش دستفروشی
فعالیت دستفروشان در دوره‌های مختلف مدیریت شهری همواره با چالش‌های جدی به‌ویژه چالش‌های اجتماعی مواجه بوده است. در دوره‌ای از مدیریت شهری سعی شد تا با اقدامات سلبی نسبت به جمع‌آوری دستفروشان اقدام شود اما تجربه نشان داد که جلوگیری از فعالیت دستفروشان در رشد بزه و ناهنجاری در جامعه تأثیر مستقیم دارد و از طرف دیگر برخورد سلبی با دستفروشان می‌تواند دست‌مایه سوءاستفاده معاندین و دشمنان قسم خورده این مرز و بوم قرار گیرد.
رویکرد زاکانی نسبت به دستفروشان
با تغییر مدیریت شهری، رویکردها نسبت به دستفروشان تغییر کرد؛ تا جایی که شهردار تهران به جای استفاده از کلمه «جمع‌آوری» دستفروشان، «ساماندهی» آنها را به‌عنوان یک سیاست مورد اشاره قرار داد. زاکانی در همین خصوص در صفحه توئیتر خود نوشت: «در مدیریت جدید شهر تهران، دستفروشان جمع آوری نمی‌شوند، بلکه ساماندهی خواهند شد. در ۱۱۴ بوستان سازه‌هایی برای فعالیت دستفروشان و غرفه‌داران در نظر گرفته شده است. از این سازه‌ها، ده‌ها غرفه به زنان سرپرست خانوار تعلق می‌گیرد. معیشت مردم هم موضوعیت و هم اولویت دارد».
مصوبه شورای شهر در خصوص فعالیت دستفروشان
اجرایی شدن رویکرد و سیاست مدیریت شهری برای ساماندهی دستفروشان مستلزم تأمین بودجه لازم برای عملیاتی کردن این مقوله است.
احمد صادقی رئیس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران در گفتگو با خبرنگار مهر در همین زمینه گفت: در شورای شهر تهران در خصوص ساماندهی دستفروشان مصوبه‌ای داشته‌ایم که عمدتاً ناظر بر تعیین عوارض بود.
رئیس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران خاطرنشان کرد: در کنار این موضوع، ساماندهی دستفروشان از سوی شرکت ساماندهی مشاغل پیگیری می‌شود تا این موضوع متولی پیدا کند و در قالب یک اتحادیه و شرکت‌های تعاونی قرار گیرد و به‌صورت فردی اجاره داده نشود.
وی ابراز امیدواری کرد تا با اقدامات شرکت ساماندهی مشاغل در آینده نزدیک این مشکل دستفروشان حل شود.
سوءاستفاده افراد سودجو و منفعت‌طلب در چهره دستفروشی
نکته قابل توجه و قابل تأمل، سوءاستفاده برخی از افراد در قالب دستفروشی برای کسب درآمد و سود بیشتر است. به‌عبارت دیگر؛ برخی از افراد در حالی که محل مشخص و قانونی برای فعالیت تجاری خود دارند، برای کسب سود بیشتر اقدام به دستفروشی و عرضه اجناس خود می‌کنند.
علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر تهران در گفتگو با خبرنگار مهر و در همین زمینه گفت: قاعده موضوع ساماندهی دستفروشان باید درست باشد و اگر قاعده درست بود، باید دید در عمل چگونه اجرا می‌شود؛ چرا که ممکن است در آن خطاهای انسانی رخ دهد و یا ممکن است بد اجرا شود.
سخنگوی شورای شهر تهران با بیان اینکه قواعدی که برای این موضوع تعیین شده بر اساس گزارشات واصله قواعد خوب و مناسبی است، اظهار کرد: ساماندهی دستفروشان وجود دارد و در عین حال این افراد می‌توانند کسب درآمد کنند و مزاحم نظم شهری و تردد نمی‌شوند.
وی با تاکید بر لزوم تشدید نظارت‌ها از سوی مدیریت شهری در زمینه نحوه ساماندهی دستفروشان گفت: ضرورت دارد با توجه به حجم و میزان قابل توجه دستفروشان در سطح شهر، گستردگی آن بیشتر شود و نحوه انجام بدون خطاهای انسانی باشد.
کاهش سخت‌گیری‌ها نسبت به دستفروشان
نادعلی تصریح کرد: در خصوص افرادی که دستفروشی می‌کنند و از این راه کسب معیشت می‌کنند، به‌دلیل بیماری کرونا و پس از آن سعی کردیم کمترین میزان سخت‌گیری را نسبت به این افراد داشته باشیم تا فشار مضاعفی متوجه این افراد نشود.
سخنگوی شورای شهر تهران از اختصاص بودجه برای ساماندهی دستفروشان نیز خبر داد و گفت: باید توجه داشت که اگر موضوع دستفروشان از یک حدی بگذرد، ممکن است چهره شهر را تغییر دهد. به طور مثال؛ زمانی در میدان‌های بزرگ تهران شاهد فعالیت دستفروشان بودیم اما در حال حاضر در تمامی میدان‌های پایتخت و مسیرهای تردد فعالیت دستفروشان مشاهده می‌شود و این امر فعالیت تمامی مغازه‌ها و فروشگاه‌های بزرگ را تحت‌الشعاع قرار داده و سبب می‌شود به کسب و کار افرادی که با پروانه کسب فعالیت می‌کنند، لطمه بخورد و از طرفی تردد در شهر به‌شدت دچار گره شود.
نادعلی بار دیگر لزوم اعمال نظارت دقیق و مستمر بر نحوه ساماندهی دستفروشان را مورد تاکید قرار داد و عنوان کرد: در جریان ساماندهی دستفروشان حتماً مدیریت شهری باید به‌صورت ویژه اعمال نظارت کند؛ چرا که موضوعات مالی مطرح است و ممکن است سواستفاده‌هایی صورت گیرد. بر همین اساس، باید دقت‌ها افزایش پیدا کند.
تخصیص ۹ بوستان در منطقه ۶ به‌منظور ساماندهی دستفروشان
منطقه ۶ شهرداری تهران یکی از مناطق شهری تهران است که در مرکز این شهر جای دارد که از شمال به بزرگراه همت از غرب به بزرگراه چمران از شرق به بزرگراه مدرس و خیابان مفتح و همچنین از جنوب به خیابان انقلاب محدود می‌شود. این منطقه به‌واسطه قرار داشتن در مرکزیت شهر، محل مناسبی برای فعالیت دستفروشان محسوب می‌شود اما همین امر می‌تواند سبب ایجاد گره‌های ترافیکی و مخدوش شدن چهره شهر شود.
مسعود رنجبریان در گفتگو با مهر و در همین خصوص گفت: باید توجه داشت موضوع دستفروشان مسائل گوناگونی دارند و بسیاری از موضوعات آن‌گونه که به نظر می‌رسد، نیست و مسائل اقتصادی و معضلات اجتماعی زیادی در این مقوله می گنجد.
شهردار منطقه ۶ خاطرنشان کرد: در راستای عملیاتی کردن سیاست‌های مدیریت شهری در زمینه ساماندهی دستفروشان در منطقه ۶ پایتخت، ۹ بوستان مشخص شده تا تمهیدات لازم جهت استقرار غرفه در آنها اتخاذ و ظرفیت لازم برای ساماندهی دستفروشان ایجاد شود.
رنجبریان عنوان کرد: در حال حاضر کلیات این طرح مشخص شده و یک دستورالعمل کلی برای این موضوع تدوین شده‌است و در حال بحث و گفتگو هستیم تا جزئیات آن نیز به دست آید. باید توجه داشت در مقوله ساماندهی، موقت و یا دائم بودن محل استقرار غرفه‌ها بسیار مهم و متفاوت است.
وی با تاکید بر اینکه در زمینه ساماندهی دستفروشان انحصارا دستفروشان معابر اصلی مورد نظر است، گفت: واقعیت امر این است که پراکندگی دستفروشان بسیار زیاد است و شرکت ساماندهی در حال تدوین بخشنامه‌ای به‌منظور ساماندهی دستفروشان است. باید توجه داشت که این امر باید با برنامه‌ریزی و پیش‌بینی تمامی ابعاد انجام شود و حتماً ساماندهی دستفروشان مهم است و باید فوریت نیز در کار باشد؛ اما با توجه به ابعاد این موضوع ضرورت دارد از تعجیل پرهیز شود.
«هویت‌بخشی» به پایتخت از جمله محورهای مورد تاکید مدیریت شهری در دوره فعلی است؛ اما باید توجه داشت که بروز پدیده دستفروشی در کلان مسئله، یک آسیب اجتماعی محسوب می‌شود و سبب مخدوش شدن هویت شهر می‌شود. شهردار تهران در همین زمینه در نشست خبری اخیر خود در پاسخ به خبرنگار مهر گفته بود: تهران جز هویت پایتختی هویت ثانویه ندارد و هویت شهرسازی در تهران گم شده است و هویت فرهنگی و اجتماعی و زیست در تهران قادر و برتر نیست.
با توجه به سیاست کلان مدیریت شهری برای هویت‌بخشی به پایتخت، به نظر می‌رسد ساماندهی دستفروشان به‌عنوان یک ابر پروژه بتواند در گذار تهران از بی‌هویتی به هویت‌داشتن مثمر ثمر واقع شود؛ البته اعمال نظارت و توجه به معیشت شهروندان دو اصل اساسی در این امر محسوب می‌شود.
آغاز طرح ساماندهی دستفروشان در ۵ نقطه مختلف پایتخت
در همین راستا؛ قدرت‌الله محمدی در گفتگو با مهر با اشاره به رویکرد مدیریت شهری در مواجهه با دستفروشان گفت: ساماندهی دستفروشان از اواخر سال قبل به‌عنوان یکی از اولویت‌ها آغاز شد و با توجه به اینکه در روزهای پایانی سال به‌سر می‌بردیم حجم قابل توجهی از دستفروشان از سایر شهرستان‌ها به تهران سرایز شده بودند، بیش از ۶۰ غرفه در بوستان‌های گوناگون برای کارآفرینی زنان سرپرست خانوار و دستفروشان در مناطق مختلف اختصاص پیدا کرد.
مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران در ادامه با اشاره به سیاست مدیریت شهری برای ساماندهی دستفروشان در ۱۱۴ بوستان پایتخت اظهار کرد: ۱۱۴ بوستان، ظرفیتی است که برای ساماندهی دستفروشان وجود دارد و الزامی به استفاده از تمامی این بوستان‌ها وجود ندارد.
وی در ادامه از آغاز طرح ساماندهی دستفروشان در پنج نقطه گوناگون و پرازدحام پایتخت خبر داد و گفت: این پنج نقطه شامل تجریش، هفت تیر، ولیعصر، ۱۵ خرداد و خیابان شهرزاد است که کار ساماندهی دستفروشان در آنها آغاز شده و در میدان هفت تیر در مرحله چیدمان میزها قرار دارد.
محمدی در ادامه از آغاز ساماندهی وانت‌بارهای مستقر در خیابان شهرزاد از روز جاری خبر داد و گفت: بخشی از اشخاصی که اقدام به دستفروشی می‌کنند، در حقیقت دست‌فروش نیستند؛ بلکه کسبه‌ای هستند که برای کسب سود بیشتر اقدام به دستفروشی می‌کنند.
مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران ادامه داد: در حال حاضر کار ثبت‌نام از متقاضیان آغاز شده و پس از انجام ثبت‌نام و صحت‌سنجی این افراد تحت پوشش قرار خواهند گرفت.
وی با بیان اینکه در حال حاضر ۱۴۰ نفر از دستفروشان میدان هفت تیر متقاضی ساماندهی هستند و از آنها ثبت‌نام به‌عمل آمده‌است، گفت: تعرفه دریافتی از دستفروشان پس از ساماندهی بستگی به مسائل مختلفی از جمله هزینه‌های صورت‌گرفته دارد؛ اما نکته قابل توجه این است که از این ناحیه درآمدی عاید شهرداری نخواهد شد.
محمدی با تاکید بر اینکه سیاست مدیریت شهری در مواجهه با دستفروشان جمع‌آوری نیست بلکه ساماندهی آنها است، عنوان کرد: متقاضیان می‌توانند برای قرار گرفتن در چتر ساماندهی دستفروشان در سامانه شهر ثبت‌نام کنند تا پس از بررسی و احراز صلاحیت نسبت به تخصیص محل مناسب برای فعالیت به این افراد اقدام شود.
مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران در پایان با بیان اینکه فاز اول ساماندهی دستفروشان شامل مناطق یک، ۶، ۱۱، ۱۲ و ۱۵ می‌شود، گفت: به تمامی دستفروشان این اطمینان را می‌دهیم که دیگر چیزی به نام جمع‌آوری وجود نخواهد داشت.